Het onderzoek

Eet jij een gezonde plant, dan brengt die plant je meer gezondheid (weerstand, vitaliteit, mentale weerbaarheid) dan een plant die minder gezond is. Een zakje kant-en-klare rucola ziet er misschien fantastisch uit, maar heeft minder en vooral minder verschillende soorten micro-organismen bij zich. Hoe gezond de plant is, wordt bepaald door de bodem waarin de plant groeit: hoe rijker de bodem, hoe rijker de plant. Maar uiteraard ook door de teeltwijze: pesticiden doden niet alleen de schadelijke organismen op de plant, ook de goede. Krijg je die pesticiden binnen door voeding, dan richten ze ook daar schade aan onder de organismen in je lichaam.

Snoepje van de week

Groente uit de volle grond, uit een rijke bodem die zonder bestrijdingsmiddelen beheerd wordt, bevatten meer micronutriënten zoals antioxidanten, polyfenolen, vitamines, mineralen en sporenelementen. Zo kunnen biologische bessen en suikermais wel 60% meer antioxidanten en 52% meer vitamine C bevatten.

In publicaties over gezondheid is het darmbioom het snoepje van de week: ieder mens heeft een eigen populatie micro-organismen die de darmen bewoont en de wetenschap koppelt dit darmbioom aan steeds meer aspecten van onze gezondheid. Hoe onze stemming is bijvoorbeeld en of hoe gezond ons gewicht, hoe onze spijsvertering verloopt en hoe het met onze weerstand is. Ieder mens heeft een unieke samenstelling van bacteriën, schimmels en andere organismen die met elkaar in samenhang en balans voor onze gezondheid zorgen.

Rijke rucola

Hoe rijker de variatie aan stammen van deze populatie medebewoners is, hoe beter dat is. Dan is je gezondheid in balans en ben je weerbaar voor bijvoorbeeld virussen en bacterieën van buiten. In de Westerse wereld hebben we een veel minder divers microbioom dan in de rest van de wereld, waar nog traditioneel gegeten wordt zonder bewerking in de fabriek. De rijkdom van je microbioom ontstaat op allerlei manieren: door een natuurlijke geboorte, door borstvoeding, door blootstelling vanuit de omgeving waarin je verkeert en vooral: door je voeding.

Een bosje rucola dat geteeld is op een rijke, gezonde bodem in het open veld bevat veel en veel meer soorten micro-organismen dan een bosje rucola dat op substraat is geteeld in een kas. Op één portie rucola uit de buitenlucht gaat het om een miljard micro-organismen: duizend keer zoveel als op supermarktrucola. Een gezond bosje rucola bevat niet alleen veel meer, maar ook veel meer verschillende soorten micro-organismen. In de veelheid én in die verscheidenheid zit hem de sleutel.

Uitgeput

Het Westerse dieet is voor een groot deel ontdaan van micro-organismen: uitgeput waar het gaat om microben. Onder invloed van hygiëneregels tegen schadelijke micro-organismen zijn ook de waardevolle micro-organismen gesneuveld. Als gevolg van bewerkingen in de voedingsmiddelenindustrie is omwille van de houdbaarheid belangrijk ‘leven’ in ons eten geëlimineerd. Denk bijvoorbeeld aan groente en fruit uit verre landen die met gammastraling ontdaan wordt van ongewenste (en gewenste) bacteriën. Of aan het waslaagje op appels, dat ervoor zorgt dat ze tot wel een jaar houdbaar blijven, en het schimmelwerende middel op citrusfruit.

Micro-organismen leven in symbiose met jouw lichaam: niet alleen in je darmen, maar ook op je huid, in je mond, neus en vagina (indien aanwezig). Voor ieder mens is de samenstelling van die complexe mix van bacteriën, virussen en andere organismen (zoals archaea en protozoa) uniek. Een aangetast microbioom wordt in relatie gebracht met verschillende soorten kanker (darm-, borst- en prostaatkanker), prikkelbare darmsyndroom, maar ook met autisme en ADHD.

Onzichtbaar gezelschap

Leefomgeving is een factor van belang voor een gezond, gevarieerd microbioom. Een boswandeling is niet alleen goed omdat je daardoor je stress verlaagt, ook de rijkdom aan micro-organismen in het bos ondersteunt je gezondheid. Leefstijl is een andere zwaarwegende factor: je onzichtbare gezelschap houdt niet van stress.

Als we het samenvatten: een gezonde bodem brengt een gezonde plant voort, die met een rijk samengesteld microbioom en een verscheidenheid aan micronutriënten goed is voor jouw microbioom en jouw gezondheid. Een vitaal immuunsysteem en bescherming tegen kanker, allergieën en allerhande ontstekingen zijn maar een paar van de bekende gezondheidsvoordelen.

Een plant uit de gangbare industriële teelt mist die rijkdom en bevat minder micro-nutriënten, maar wel vezels, vitamines en een keur aan goede voedingsstoffen. Deze plant is ook goed voor je gezondheid, maar minder uitbundig goed voor je dan die uit de rijke bodem – zolang die plant niet bespoten is met gif.

Gezond voedsel produceren met gif klinkt als een tegenstrijdigheid en dat is het ook. Bestrijdingsmiddelen liften altijd mee in je eten. Omdat ze bedoeld zijn om micro-organismen onschadelijk te maken, doen ze dat ook in jouw lichaam waar je ze zo hard nodig hebt. Daarnaast zijn er nog tal van specifieke relaties tussen ziekte en bestrijdingsmiddelen het speerpunt van onderzoek: bekend is die van glyfosaat met kanker en ziekte van Parkinson.

Weerbare bodem

Zo draagt een rijke bodem bij aan je gezondheid, maar niet minder belangrijk is de rol van de bodem voor de toekomst van de mensheid. Een bodem die regeneratief beheerd wordt, is altijd bedekt met gewas, wordt niet geploegd en niet bespoten. Zo’n bodem houdt meer water vast bij hevige regenval, waardoor er minder gauw een overstroming ontstaat en minder voedingsstoffen wegspoelen. Bij droogte heeft de bodem veel langer reserves water. Een begroeide bodem tempert hoge temperaturen, erodeert minder en zuivert de lucht van fijnstof en milieuvervuiling.

Maar het beste wat een gezonde bodem doet is het omkeren van de weersextremen waar we op dit moment mee te maken hebben. Akkers met een diverse beplanting en een vitaal bodemmicrobioom, leggen grote hoeveelheden broeikasgassen als stikstof en koolstofdioxide vast. Vele malen meer dan weilanden met alleen Engels raaigras. Zo maakt regeneratieve landbouw hitte, droogte en extreme neerslag niet alleen beter beheersbaar, klimaatverandering wordt er door vertraagd. Een bodem die optimaal in balans is, kan bovendien zichzelf reinigen van bodemvervuiling – van zware metalen tot asbest en bestrijdingsmiddelen.

Vitaliteit

Gezondheid is niet: afwezigheid van ziekte, daar is iedereen in de geneeskunde het over eens. Gezondheid is de aanwezigheid van vitaliteit, van evenwicht. Dat geldt voor mensen, voor dieren, voor planten en voor de bodem. Een vitale plant is weerbaar tegen ziekte en plagen. Groente van een boer die goed op de bodem past, is voeding die je niet ziek maakt, want geproduceerd zonder gebruik van schadelijke stoffen. Vitaliteit zit in de kleinste stofjes, van polyfenolen tot sporenelementen en in de miniscuulste organismen. Het zit in de rijkdom, die alleen een vitale bodem voort kan brengen, om voeding te zijn die actief bijdraagt aan je gezondheid: voeding als medicijn.

“Natuurlijke bescherming, wetenschappelijk aangetoond” staat er op de tube tandpasta. Waarom plakken we niet zo’n sticker op de courgettes van onze duurzame lokale groenteboeren? Anders dan bij tandpasta het geval is, valt de relatie tussen voeding en gezondheid niet makkelijk aan te tonen. Gezondheid is het resultaat van aanleg en leefstijl, waar voeding maar één aspect van is. Wetenschappelijk onderzoek met controlegroepen, dat bovendien exact te herhalen is, is nauwelijks mogelijk omdat geen mens dezelfde uitgangspositie heeft en andere factoren (beweging, stress, omgeving) nooit uit te sluiten zijn. Zelfs de omgekeerde stelling: ‘het gebruik van gif in groenteteelt leidt tot gezondheidsschade’ is om deze reden (nog) niet wetenschappelijk hard te maken. Het gebruik van bestrijdingsmiddelen ‘wordt sterk geassocieerd’ met neurodegeneratieve ziekten als Parkinson, maar ‘leidt tot’ of ‘is de oorzaak van’ zul je een onderzoeker niet horen beweren.

Is daarmee het belang van rijke, diverse, plantaardige voeding voor de gezondheid niet wetenschappelijk aantoonbaar? Dat toch zeker wel, omdat alle schakeltjes in elkaar passen. Een gevarieerd en talrijk microbioom is een aanwijzing voor een goede mentale en fysieke gezondheid. Mensen met een talrijk microbioom eten vaker gevarieerde, plantaardige voeding die met eenvoudige bereidingen gegeten worden – niet uit de fabriek. Verse groenten van een vitale bodem hebben een veel grotere variëteit aan micro-organismen bij zich en het is die variëteit waarmee je rijkdom aan soorten toevoegt aan jouw eigen microbioom.

Voeding met veel groente, granen en bonen is rijk aan vezels – en juist die vezels zijn weer voeding voor de organismen die in je buik wonen. Ook in een gezond microbioom komen ziekmakende micro-organismen voor. Hoe vitaler en diverser dat bioom, hoe weerbaarder het is tegen deze ziekmakers. Stress, antibiotica, vet, suikers en andere snelle koolhydraten, maar ook blootstelling aan vervuiling zijn allemaal nadelig voor de balans tussen de goede en slechte micro-organismen.

De jongste aanbeveling voor een gezonde darmflora is het eten van 30 soorten groente, fruit en noten per week. Daarbij tellen de aardappel en de andijvie, maar ook plukjes peterselie en handjes cashewnoten – alles wat van een plant komt. En alleen al van de smaak van die knapperige bloemkool, zo van het land, met dat extra handje kruiden en een fris tomaatje erbij – vóel je je gezond worden. Zover is de wetenschap nog niet, maar één ding weten we wel: genieten is ook gezond.