Opinie | Wake-up call voor waterkwaliteit in Fryslân

25 maart 2024

Vorige week werden we opgeschrikt door een alarmerend bericht: op een aantal plekken in de Jelsumer Feart werd na onderzoek geconstateerd dat de PFOS-norm meer dan 600 keer werd overschreden! Nog verontrustender was het signaal dat de meting van de stof pas sinds kort mogelijk is en dat het mogelijk al jaren in het oppervlaktewater zit. PFOS zijn chemische stoffen die behoren tot de brede familie van de PFAS en zijn niet afbreekbaar. Als het in de natuur terechtkomt, blijft het daar dus eeuwig aanwezig. PFOS brengen volgens de arts die aanwezig was op de persconferentie van het Wetterskip gezondheidsrisico’s met zich mee zoals een verhoogd cholesterolgehalte en leverproblemen.

Jarenlang hebben we geloofd dat het met de oppervlaktewaterkwaliteit in Fryslân wel goed zit. In de jaren ‘60 en ‘70 is stevig geïnvesteerd in maatregelen om lozingen van vooral bedrijven te verminderen. Sommige vaarten en kanalen werden wel omschreven als ‘stinkende, giftige poelen’. In veel rivieren, kanalen, grachten, plassen en meren kon je eind jaren ’60, of zelfs nog in de jaren ’70, beslist niet zwemmen. Een voorbeeld daarvan was de Potmarge in Leeuwarden. Inmiddels zijn overstorten gesaneerd en wordt het rioolwater gezuiverd en is ogenschijnlijk de kwaliteit van het water in orde. Maar schijn bedriegt.

Vorig jaar is onderzoek gedaan naar de oppervlaktewaterkwaliteit in 153 natuur- en recreatiegebieden in Nederland. Dit onderzoek, uitgevoerd door het Centrum voor Milieuwetenschappen (CML) in opdracht van Natuur en Milieu, toonde aan dat in de Sminkefeart in Gaasterland de norm voor spiromefisen, een bestrijdingsmiddel, nergens zo vaak werd overschreden als op deze locatie. Er werden bestrijdingsmiddelen gevonden die binnenkort verboden worden vanwege de schadelijke effecten op natuur en milieu. Een stof als hexachlorbenzeen, een kankerverwekkende schimmelbestrijder die sinds 2001(!)  niet meer mag worden gebruikt werd ook aangetroffen. Kortom, onder het wateroppervlak van Fryslân zijn er serieuze problemen met de waterkwaliteit die nog niet zijn opgelost. Het zal een grote uitdaging zijn om de doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water in 2027 te halen. Het is waarschijnlijk dat Nederland door Europa berispt zal worden en boetes zal krijgen omdat niet aan de gestelde doelen wordt voldaan.

De Friese Milieu Federatie (FMF) is al een tijd bezig met de bewustwording van het verbeteren van de waterkwaliteit. Dat doet de FMF onder andere door de grootschalige opruimactie Skjin Wetter te organiseren, waar jaarlijks bijna 2500 vrijwilligers meehelpen om afval op en rondom het water op te ruimen. Schoon en veilig water blijkt erg belangrijk te zijn voor de inwoners van Fryslân, dat blijkt uit de vele deelnemers. In Friesland vindt ook de Big Jump plaats, een actie waarbij grote groepen Friezen op verschillende locaties in het water springen om het belang van schoon water onder de aandacht te brengen. Om de problemen op te lossen is het van belang dat we samen aan de slag gaan. Overheden, bedrijven, particulieren en boeren kunnen gezamenlijk een grote bijdrage leveren. Voorkom dat afval en vooral plastic in het water terecht komt, ga vuilwater afkomstig van boten inleveren bij de inleverpunten, zorg ervoor dat jouw omgeving vrij is van zwerfafval, gebruik natuurlijke alternatieven voor bestrijdingsmiddelen voor onkruid, wees ook voorzichtig met vlooienmiddel voor huisdieren en lever medicijnen in bij de apotheek. Kortom: we kunnen veel doen om de waterkwaliteit te verbeteren.

Tot slot: uit de genoemde voorbeelden blijkt dat het belang van het meten van de kwaliteit van het water erg belangrijk is. De signaalfunctie van het Wetterskip is daarbij erg belangrijk. Wij pleiten er voor dat het Wetterskip blijft meten, om hier transparant in te zijn en dit te vertalen naar actie. Dat hebben de voorbeelden van de Jelsumer Feart en de Sminkefeart inmiddels wel duidelijk gemaakt. De Friese inwoner verdient een mooi en schoon Fryslân.

Hans van der Werf, directeur Friese Milieu Federatie
Lemke Statema, projectleider Skjin Wetter